Economische belang,
privaat en publiek.
Economisch belang van Maritiem Vlaanderen
Vlaanderen is een van de meest maritiem georiënteerde regio’s ter wereld. Als we de maritieme belangen per capita analyseren, wordt duidelijk hoe cruciaal deze sector is voor onze welvaart.
De Vlaamse havens vormen de kern van deze maritieme sterkte. Ze zijn wereldspelers die een enorm industrieel complex voeden en fungeren als logistieke draaischijven. Onze havens zijn onderling verbonden via pijpleidingen, binnenvaart en zeeschepen, waardoor ze een efficiënte en diverse transportinfrastructuur bieden.
Naast de havens herbergt Vlaanderen ook talrijke rederijen die internationaal uitblinken in innovatie. We zijn thuisbasis van wereldspelers en pioniers in de scheepvaart, zoals hypermoderne gas- en tankervloten, toonaangevende baggerbedrijven en gespecialiseerde offshore-operators. Denk aan de ontwikkeling van een geavanceerde scheepsvloot voor de bouw van windmolenparken, de aanleg van onderzeese kabelnetwerken en andere maritieme infrastructuur.
Wat Vlaanderen uniek maakt, is de veelzijdigheid van zijn maritieme industrie. Ter vergelijking: de haven van Port Hedland in Australië is een van de grootste ter wereld in tonnage, maar richt zich uitsluitend op de export van grondstoffen via grote massagoedschepen. In Vlaanderen vinden we niet alleen een sterke massagoedsector, maar ook tankvaart, containervaart en tal van gespecialiseerde maritieme activiteiten.
Bovendien is de diversiteit binnen de beroepsvaart indrukwekkend. We bedienen schepen in alle formaten, van de kleinste binnenvaartspits (38 meter lang, 5 meter breed) tot de grootste containerschepen ter wereld (400 meter lang, 65 meter breed). Deze variatie vereist een hoog niveau van nautische expertise en infrastructuur, waarin Vlaanderen zich onderscheidt op internationaal niveau.
Eén op de drie containers met bestemming Antwerpen is bestemd voor de chemische cluster, wat duidelijk aantoont hoe nauw alles binnen de maritieme sector met elkaar verbonden is. Efficiëntie op één locatie heeft positieve effecten in de hele logistieke keten.
Sinds 2005 is er een ketenwerking tussen alle actoren die de scheepvaart begeleiden, van zee tot ligplaats. Dit samenwerkingsverband heeft niet alleen de efficiëntie van elke individuele speler vergroot, maar ook de slagkracht van het geheel versterkt. De Vlaamse loodsen zijn hierin een cruciale schakel en kunnen met trots aantonen dat zij binnen dit netwerk sterk presteren. Slechts 6,7% van alle vertragingen van zeeschepen is te wijten aan het loodsen.
Belangrijke noot: de maritieme en havengemeenschap streven er niet naar om volledig zonder vertragingen te werken. Dit zou een disproportionele toename van capaciteit bij elke ketenpartner vereisen, wat economisch niet rendabel is. Het doel is een optimale balans tussen efficiëntie en flexibiliteit.
Het economische belang van een loods
De toegankelijkheid van onze havens steunt op verschillende cruciale pijlers: hydrografie, cartografie, bebakening, baggerwerken, loodsen en verkeerscentrales. Samen zorgen deze elementen voor het succes van de Vlaamse havens, maar het loodsen vormt de fundering van de maritieme toegankelijkheid. Geen enkele kapitein of reder zal koers zetten naar onze havens zonder deze essentiële dienst.
In vroegere tijden begroetten schepen elkaar in het Engels Kanaal met "goede reis", maar bij het naderen van de Westerschelde wensten ze elkaar "veel succes". Dat zegt genoeg over de uitdagingen van deze vaarroute. Met een getijverschil van zes meter, stroomsnelheden tot vijf knopen, en sterke winden is navigeren hier geen eenvoudige opgave. Schepen laveren tussen zandbanken met voortdurend veranderende stroompatronen. Zonder gedetailleerde kennis en ervaring is anticiperen op deze omstandigheden onmogelijk.
Technologische vernieuwingen zoals GPS, hoe nauwkeurig ook, bieden hier geen oplossing. Een GPS toont enkel de actuele positie van een schip, maar geeft geen inzicht in de noodzakelijke acties om over enkele mijlen nog steeds veilig in de vaargeul te blijven.
De geschiedenis toont het belang van maritieme toegankelijkheid onmiskenbaar aan:
- Het verzanden van Brugge leidde tot het einde van haar maritieme dominantie.
- De sluiting van de Schelde na de val van Antwerpen betekende een ramp voor de stad.
- De heropening van de Schelde na de scheiding met Nederland luidde een heropleving in.
Deze gebeurtenissen vormen de ruggengraat van onze maritieme geschiedenis en zijn even relevant voor de toekomst.
Ondanks het strategische belang van loodsen, lijkt de Vlaamse overheid steeds minder te investeren in nautische professionals. Infrastructuurprojecten blijven prioriteit krijgen, maar de expertise achter de maritieme toegankelijkheid wordt steeds minder gewaardeerd.
Een treffend voorbeeld is het Loodswezengebouw aan de Tavernierkaai in Antwerpen, ooit een architectonisch kroonjuweel langs de Schelde. Gebouwd in een tijd dat de haven niet veel groter was dan een korte wandeling, stond het symbool voor de maritieme expertise van Vlaanderen. Vandaag is het onderhoud ervan te duur bevonden en wordt het omgevormd tot een culinair centrum.
Ook op andere vlakken wordt maritieme kennis steeds minder gekoesterd:
- België heeft geen scheepvaartmuseum in zijn grote havensteden, enkel een particulier initiatief in Baasrode.
- De Zeevaartschool in Oostende werd gesloten.
- Een opleiding tot ingenieur in de scheepsbouw is enkel nog in Luik mogelijk.
Bovendien worden successen nauwelijks gevierd. Het gigantische standbeeld op het Marnixplein, met de legendarische inscriptie "Schelde Vrij!", is daar nog een stille getuige van.
"Een beleid dat zich enkel richt op grote infrastructuurwerken, maar niet op het behoud en de ontwikkeling van nautische professionals, zal uiteindelijk teleurstellende resultaten opleveren.
Maritieme infrastructuur is slechts zo sterk als de expertise van de mensen die haar beheren en gebruiken."
Loodsen privaat en publiek
Van buitenaf – en zelfs voor sommige kapiteins – lijkt het werk van een loods een private aangelegenheid, bedoeld om een schip veilig naar zijn bestemming te brengen zonder schade. In werkelijkheid heeft het loodsen een veel bredere publieke functie. De overheid verplicht loodsen niet alleen om de veiligheid van het schip te waarborgen, maar ook om infrastructuur, het milieu en de bredere economische belangen te beschermen.
Veel reders selecteren hun bemanning voornamelijk op kostprijs in plaats van bekwaamheid. Dit is vooral zichtbaar bij schepen die varen onder zogenaamde "Flags of Convenience". Het is een publiek geheim dat reders kunnen besparen op de competenties van hun bemanning dankzij de expertise van loodsen, die slechts enkele uren aan boord zijn maar cruciaal bijdragen aan de veilige reis.
Een loods beschermt zijn land dag in, dag uit tegen maritieme ongevallen. Als natie wil je dat ten minste één persoon aan boord is die de gevaren van het vaargebied kent, onafhankelijk opereert en weet hoe te handelen in kritieke situaties.
Geen enkele weldenkende natie laat miljardenbelangen onbeschermd – dat zou strategisch onverantwoord zijn.
Een reder bekijkt scheepvaart primair als een privé-economische activiteit. Hij loopt kosten op bij ongevallen, maar is doorgaans verzekerd tegen deze risico’s. Voor de bredere maatschappij is de impact echter veel groter.
Er zijn talrijke externaliteiten die niet zomaar op de reder verhaald kunnen worden:
- Verstoringen van het scheepvaartverkeer en de bijhorende logistieke impact.
- Vertragingen in de maritieme operaties en laattijdige levering van ladingen.
- Fysieke schade aan haveninfrastructuur, zoals containerkranen die langdurig uitvallen.
- Langdurige buitenwerkingstelling van sluizen, met een directe economische impact.
- Milieurampen en complexe bergingsoperaties, waarbij reders zich vaak terugtrekken.
Loodsen verlagen niet alleen de individuele risico’s van een schip, maar verbeteren ook het globale risicoprofiel van de volledige scheepvaartsector. Een loods houdt rekening met de bredere verkeerssituatie en kan bijvoorbeeld beslissen een uitdagender manoeuvre aan te nemen ten voordele van een ander schip met minder wendbaarheid – bijvoorbeeld bij het aanlopen van een sluis.
Daarnaast spelen loodsen een cruciale rol in de efficiëntie van de logistieke keten. Het optimaal benutten van havencapaciteit en alle ketenpartners is belangrijker dan de individuele wensen van één schip. Dit draagt direct bij aan lagere aanloopkosten, waardoor een haven concurrentieel blijft.
Als het loodsen louter een private dienst zou zijn, zou een loods enkel werken in het belang van zijn broodheer – zonder rekening te houden met het bredere maritieme ecosysteem.
De realiteit is dat loodsen een essentieel publiek belang dienen en een sleutelrol spelen in de bescherming, efficiëntie en concurrentiekracht van de maritieme sector.